Batı Ermenistan’ın devlet olarak yeniden teşkili fikri, 1990’lı yılların başında Artsakh savunucuları arasında ortaya çıktı. Bu fikrin başlıca ilham kaynağı ve uyanışın önde gelenlerinden biri, Kurtuluş Ordusu’nun kurucusu Leonid Azgaldyan’dı (23.11.1942 Tiflis doğumlu – 21.06.1992 Artsakh/Martakert’te hayatını kaybetti). Bu fikir, savaş öncesinde Batı Ermenistan’ın farklı bölgesel derneklerine ve partilerüstü yurtsever birliklere mensup olan savaşçılar ve aydınlar arasında karşılık buldu.
Batı Ermenistan’ın devlet olarak yeniden teşkilinin temeli, 1920’li yılların Ermenistan Devleti’nin halef devleti (devlet sürekliliği) olarak tanınması ve bu devletin bir dizi uluslararası belgede kabul edilmiş olmasıdır:
- Rusya Hükümeti’nin (Rusya Halk Komiserleri Sovyeti) “Türk Ermenistanı (Batı Ermenistan) Hakkında” Kararnamesi, 11 Ocak 1918;
- Paris Konferansı’nda Müttefik Devletler Yüksek Konseyi’nin, 19 Ocak 1920 tarihli kararıyla Ermenistan Devleti’nin bağımsızlığının fiilen tanınması;
- Müttefik Devletler Yüksek Konseyi’nin, 11 Mayıs 1920 tarihli kararıyla Ermenistan Devleti’nin bağımsızlığının hukuken tanınması;
- Kilikya Ermenistanı Bağımsızlık Bildirgesi, 4 Ağustos 1920;
- Sevr Antlaşması (88–93. maddeler, Ermeni Devleti’ne ilişkin), 10 Ağustos 1920;
- Başlıca Müttefik Devletler ile Ermenistan arasında imzalanan, azınlıkların hakları ve ticari ilişkilerle ilgili Antlaşma (Sevr Antlaşması’nın 93. maddesine ek), 10 Ağustos 1920;
- Amerika Birleşik Devletleri’nin 28. Başkanı Woodrow Wilson’un 22 Kasım 1920 tarihli Tahkim Kararı: “Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Woodrow Wilson’un, Türkiye ile Ermenistan arasındaki devlet sınırının belirlenmesine, Ermenistan’ın denize çıkışına ve Ermenistan sınırına komşu Türk topraklarının askerden arındırılmasına dair kararı”.
Artsakh savaşının sona ermesinden sonra, Batı Ermenistanlı Ermenilerin – soykırımdan sağ kurtulanların ve sürgün edilenlerin torunlarının – dünyanın farklı bölgelerinde yaşayanlarını bir araya getirecek bir örgütlenmenin hazırlanması ve gelecekteki temellerin atılması amacıyla yurtsever çalışmalar yürütüldü. Bu şekilde Batı Ermenistan Ermenileri Ulusal Konseyi kuruldu.
Sonrasında, Birleşmiş Milletler Şartı, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, “Devletlerin Hak ve Yükümlülükleri Hakkında” Montevideo Sözleşmesi ve Birleşmiş Milletler Yerli Halkların Hakları Bildirgesi esas alınarak, Batı Ermenistan Ermenilerinin ulusal kimlik ve vatandaşlık kurumu oluşturuldu. Bu kurum, Batı Ermenistan Cumhuriyeti’nin (Ermenistan Devleti) ve onun devlet yapılarınin hukuki ve siyasi temellerini oluşturdu.
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 21. maddesi, Batı Ermenistan Ermenileri Ulusal Konseyi’nin 17 Aralık 2004 tarihli “Batı Ermenistan Ermenilerinin Kendi Kaderini Tayin Hakkı” Bildirgesi (Şuşi), 4 Şubat 2011 tarihli “Sürgünde Batı Ermenistan Hükümeti’nin Kuruluşuna Başlangıç” Bildirgesi ve 21 Ocak 2014 tarihli “Batı Ermenistan Cumhuriyeti’nin (Ermenistan Devleti) Devlet Yapısı, Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) Statüsü ve Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) İçtüzüğü Hakkında Kanun” uyarınca, 2013 yılından itibaren Batı Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenistan Devleti) tam meşru devlet organlarını oluşturdu – Ulusal Meclis (Parlamento), Hükümet ve Cumhurbaşkanlığı kurumu.
22–30 Kasım 2013 tarihlerinde, dünyada ilk defa, doğrudan internet üzerinden elektronik oy kullanımı yoluyla, genel ve eşit seçim hakkına dayalı, serbest ve gizli oyla Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) 1. dönem milletvekili seçimleri yapıldı. Seçimler 41 ülkede gerçekleştirildi, Batı Ermenistan Cumhuriyeti’nin kayıtlı 17.155 vatandaşı katıldı ve 64 milletvekili Batı Ermenistan Ulusal Meclisi’ne (Parlamentosu) seçildi.
18 Ocak 2014’te, Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) 1. dönem 1. oturumunda milletvekillerinin yetkileri onaylandı, Ulusal Meclis (Parlamento) Başkanı ve yardımcıları seçildi, ayrıca Parlamento’nun 13 daimi komisyonu oluşturuldu ve başkanları belirlendi.
20 Ocak 2014’te, aynı dönemin 1. oturumunda Batı Ermenistan Cumhurbaşkanı seçildi, Sürgündeki Batı Ermenistan Hükümeti kuruldu ve Başbakan onaylandı.
Batı Ermenistan Ulusal Konseyi Başkanı Armenak Abrahamyan, Batı Ermenistan Cumhurbaşkanı seçildi; modern Ermeni ulusal kurtuluş mücadelesinin aktif katılımcısı, önde gelen siyasetçi ve toplum adamı Tigran Paşabezyan, Batı Ermenistan Cumhuriyeti Başbakanı olarak onaylandı; diaspora Ermenilerinin önde gelen şahsiyetlerinden ve ulusal kurtuluş mücadelesinin aktif katılımcısı Armen Ter-Sargsyan, Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) Başkanı seçildi.
11 Haziran 2017’de, Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) 1. dönem 5. oturumunda alınan kararla, Batı Ermenistan Cumhurbaşkanı Armenak Abrahamyan’ın yetkileri, Batı Ermenistan Cumhuriyeti yasalarının ağır ihlali ve iktidarı gasp etme girişimi nedeniyle feshedildi.
Aynı gün alınan kararla, Artsakh ulusal kurtuluş savaşının aktif katılımcısı ve Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) milletvekili Radik Hamoyan, Batı Ermenistan Cumhurbaşkanı seçildi.
1–5 Eylül 2018 tarihlerinde Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) 2. dönem seçimleri yapıldı. Dünyanın 47 ülkesinde kayıtlı 51.505 Batı Ermenistan Cumhuriyeti vatandaşı katıldı ve tek liste üzerinden 101 milletvekili seçildi.
27 Eylül 2018’de, Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) 2. dönem 1. oturumunda yeni seçilen milletvekillerinin yetkileri onaylandı, Ulusal Meclis (Parlamento) Başkanı ve yardımcıları seçildi, ayrıca Parlamento’nun 16 daimi komisyonu oluşturuldu ve başkanları belirlendi.
28 Eylül 2018’de aynı oturumda Batı Ermenistan Cumhurbaşkanı seçildi, Hükümet kuruldu ve Başbakan onaylandı.
Radik Hamoyan Batı Ermenistan Cumhurbaşkanı seçildi; Tigran Paşabezyan Batı Ermenistan Başbakanı olarak onaylandı; Armen Ter-Sargsyan Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) Başkanı seçildi.
29 Ağustos – 3 Eylül 2023 tarihleri arasında Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) 3. dönem seçimleri yapıldı. Dünyanın 53 ülkesinde kayıtlı 63.724 Batı Ermenistan Cumhuriyeti vatandaşı katıldı ve tek liste üzerinden 135 milletvekili seçildi. Seçilen milletvekilleri, Batı Ermenistan’ın 30 bölge ve vilayetinden gelmektedir.
23 Eylül 2023’te, Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) 3. dönem 1. oturumunda yeni seçilen milletvekillerinin yetkileri onaylandı, Ulusal Meclis (Parlamento) Başkanı ve yardımcıları seçildi, ayrıca Parlamento’nun 17 daimi komisyonu oluşturuldu ve başkanları belirlendi.
24 Eylül 2023’te, aynı oturumda Batı Ermenistan Cumhurbaşkanı seçildi, Hükümet kuruldu, Başbakan ve Güvenlik Konseyi Sekreteri onaylandı.
Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) milletvekili, Nobel Ekonomi ve Nobel Barış Ödülü adayı, akademisyen, ekonomi bilimleri doktoru ve profesör Martik Gasparyan, Batı Ermenistan Cumhurbaşkanı seçildi; Tigran Paşabezyan Batı Ermenistan Başbakanı olarak onaylandı; Armen Ter-Sargsyan Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu) Başkanı seçildi; Radik Hamoyan Batı Ermenistan Güvenlik Konseyi Sekreteri olarak onaylandı.
Basın Servisi
Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamentosu)
27.09.2023
